Macht, besit en romte yn Fryslân
Sintraal yn dit ûndersykstema stiet de langetermynûntjouwing fan 'e besits- en machtsferhâldingen yn 'e Fryske lannen tusken Fly en Iems.
Mei dit ûndersykstema wurdt neigien hoe't de bewenners fan midsiuwsk Fryslân in yn tal fan opsichten bysûndere kommunale autonomy (de bekende Fryske frijheid) wisten te winnen en dy, nei de 16de-iuwske perioade ûnder Saksysk en Habsburchsk foarstegesach, yn 'e tiid fan 'e Republyk op 'e nij yn soevereine gewesten stal joegen. Dat bart troch it útfiere litten fan dielûndersiken en edysjeprojekten wêryn't mei help fan alle beskikbere boarnen en metoaden it pleatse- en huzebesit fan 'e belangrykste machtspartijen (tsjerke, adel, frije boeren en stedspatrisiaat) romtlik rekonstruearre en yn kaart brocht wurdt.
Efterlizzend eachmerk is de sosjaal-ekonomyske eftergrûn fan 'e rike mar relatyf egalitêre basisstruktuer fan 'e Fryske mienskip te efterheljen. Ofhinklik fan 'e dieltema’s wurde ferlykjenderwize dêrta ek de oan Fryslân grinzjende gebieten yn 'e beskôging belutsen.
Undersyksdoelen
De kommende jierren rjochtsje wy ús op it winnen fan ynsjoch yn:
- It ûntstean fan formative delsettingsstruktueren (haaddoarpen, tsjerken en pleatsen) yn it terpegebiet yn 'e 10e en 11e iuw;
- De relaasje tusken kleasters en maatskippij yn midsiuwsk Fryslân en Grinslân tusken de 12e en 16e iuw;
- De fasearring en opset fan 'e grutte ûntginningen yn feangebieten fan Súd-Fryslân en oangrinzjende gebieten;
- De ferhâlding tusken de adel en de stân fan 'e eigenerfde boeren as dragers fan it kommunale bestjoer yn Westerlauwersk Fryslân oant likernôch 1500;
- De kommunale autonomy en it funksjonearjen fan 'e militêre striidberens yn 'e lette midsiuwen en iere 16e iuw;
- De kontinuïteit en diskontinuïteit fan huzen en húsnûmers yn 'e Fryske stêden 1750-1900 foar de bou fan in urbane histoaryske GIS-ynfrastruktuer.
Rinnende projekten
It ûndersykstema omfettet sawol in ynhâldlik programma as in trajekt foar it útbouwen fan in kompleks histoarysk-geografysk ynformaasjesysteem. De rintiid fan beide trajekten is fiif jier (2016-2020).
- Lân, adel en boeren yn midsiuwsk Fryslân. Ynterdissiplinêr gearwurkingsprojekt ûnder lieding fan Gilles de Langen en Hans Mol, dat neist in oerkoepeljende line in archeologysk en in histoarysk proefskrifttrajekt omfettet. It hat in rintiid fan fiif jier.
- Kleasters en besit yn midsiuwsk Fryslân en Grinslân. Projekt troch Gilles de Langen en Hans Mol, dat yn 2019 mei in boek ôfsletten wurde sil.
- De agraryske feanûntginningen yn Súdeast-Fryslân 1000-1400. Promoasjetrajekt troch Dennis Worst (2017).
It trajekt foar it útbouwen fan 'e komplekse HisGIS-database bestiet út in hiele searje gearhingjende dielprojekten. Alderearst is der it stribjen it 1832-GIS as basisstruktuer, dat no de provinsjes Fryslân, Grinslân, Oerisel, Drinte (foar in part), Utert en in tal Hollânske stêden omfettet, út te ‘rôljen’ foar de rest fan Nederlân, sadat der in unifoarm, koherint en ynteger platfoarm ûntstiet. Yn it ramt dêrfan wurde per streek op relatyf koarte termyn ôfsûnderlike projekten útfierd foar:
- HisGIS Gelderlân (maaie 2018),
- HisGIS Den Haach (mids 2018).
Dêrneist is der it grutte, troch de Provinsje Fryslân subsidiearre erfgoeddigitalisearringsprojekt:
- Fryslân 1750-1900: persoanen en perselen 1750-1900 (2015-2019), dat út twa dielprojekten bestiet:befolkingsgegevens Fryske stêden 1750-1900 en it kadaster fan 1879-1887. De resultaten dêrfan, yn 'e foarm fan in wiidweidige, per perseel en hûs strukturearre database sille yn HisGIS Fryslân opnommen wurde.