Spring naar hoofd-inhoud
 

85 jaar Fryske Akademy

 

Op 10 september 2023 bestaat de Fryske Akademy 85 jaar. Dat is een moment om te voelen dat de Fryske Akademy onze Akademy is en dat het onderzoek naar de Friese casus in al haar vormen en verscheidenheid voor elk betekenis kan bieden - binnen en buiten het instituut, binnen en buiten Fryslân. Het is een mijlpaal om te vieren met collega ’s, ons netwerk en onze vrienden.

De geschiedenis van de Fryske Akademy is een verhaal van betrokkenheid en nieuwsgierigheid, van doorzettingsvermogen en veerkracht, maar ook van institutionele hoge bergen en diepe dalen. En toch: wat ondanks alle veranderingen al 85 jaar de Fryske Akademy maakt, zijn de mensen met een (professionele) passie voor de Friese casus, en het grote maatschappelijk draagvlak voor ons werk.

Hieronder vindt u een kort overzicht van 85 jaar Fryske Akademy. Met de nadruk op kort. Want er is zoveel meer te vertellen en te laten zien. Daarom kunt u onderaan de pagina een leeslijst vinden, met verwijzingen naar publicaties, artikelen, boeken, filmpjes en meer.

 

Leeuwarden, 10 september 1938. Openeningstoespraak door Pieter Sipma in de Statenzaal. Collectie Fryske Akademy.
Leeuwarden, 10 september 1938. Benoemde leden en bestjuur van de Fryske Akademy. Collectie Fryske Akademy.
De woordenboekafdeling van de Fryske Akademy. Collectie Fryske Ikonografy/Tresoar.

1914

"Wy moatte mannen fen wittenskip hawwe, dy’t oan de Fryske tael- en histoarjestúdzje hjar libben wije – wy moatte in Academy fen Fryske Wittenskip to Ljouwert hawwe". ["We moeten mannen van wetenschap hebben, die aan de Friese taal en historiestudie hun leven wijden – we moeten een Academie van Friese Wetenschap in Leeuwarden hebben"]. In 1914 noemt Ds. Sipke Huismans van het Kristlik Frysk Selskip de oprichting van een ‘Fryske Akademy van Wetenschappen’ belangrijk voor de Friese strijd, de strijd voor het behoud en versterken van de Friese taal en cultuur.

 

1917-1919

Ds. Geart Aeilco Wumkes bepleit in 1917 dat het Fries Genootschap zou kunnen uitgroeien tot een ‘Fryske Acadeemje fen Wittenskip en Kinst’, naar analogie van de grote Koninklijke Academie van Wetenschappen. In 1918 en 1919 heeft hij hierover contact met het Provinciaal Bestuur.

 

1932

Op een bijeenkomst van de Provinciale Onderzoeksraad spreekt prof. Titus Brandsma, bestuurslid van het Rooms Frysk Bûn en hoogleraar in Nijmegen, over het plan voor een ‘Fryske Akadeemje fen Wetenskippen’.

 

1938

Brandsma zet het plan voor een Fryske Akademy weer op de agenda van de Provinciale Onderzoeksraad. Ds. Wumkes bespreekt het vervolgens met de Commissaris van de Koningin Harinxma thoe Slooten, die zijn steun toezegt. De openingsbijeenkomst van de Fryske Akademy is op 10 september 1938. Het eerste bestuur wordt gevormd door de heren P. Sipma (voorzitter), J.H. Brouwer (schrijver), prof. dr. J.F. Koksma (penningmeester), prof. dr. G. Gosses, prof. dr. J.M.N. Kapteyn, prof. dr. G.S. Overdiep en dr. G.A. Wumkes. Erevoorzitter is mr. P.A.V. Baron van Harinxma thoe Slooten, ereleden zijn N. Ottema, prof. dr. Sir William Craigie (Oxford) en prof. dr. Theodor Siebs (Breslau).

De Fryske Akademy vindt onderdak in het Coulonhuis, dat gebouwd is in 1713. Een "buitengewoon gaaf monumentje", aldus notaris Nanne Ottema. Om het wetenschappelijk karakter te benadrukken wordt op voorstel van Brandsma gekozen om het zegel van de Franeker Bibliotheek als logo te gebruiken.

 

1941-1951

Werkverbanden voor burgerwetenschap worden ingesteld: op het gebied van de landbouwkunde (1941), bouwkunst (1942), musicologie (1942), genealogie (1946), landschapsgenese (1949), taalkunde (1949), pedagogiek (1949), geschiedenis (1950), naamkunde (1951) en literatuur (1951). Door de jaren heen houden sommige werkverbanden op en komen er ook nieuwe werkverbanden – en groepen bij.

 

1944

Uitgave van het Lyts Frysk Wirdboek, het eerste resultaat van het lexicografische werk van de Fryske Akademy.

 

1952

Publicatie Frysk Wurdboek twadde diel Nederlânsk - Frysk (1952) en Frysk Wurdboek foarste diel Frysk - Nederlânsk (1956).

 

1957

De eerste uitbreiding van de Fryske Akademy: het Coulonhuis krijgt een aanbouw op de hoek Doelestraat-Groeneweg. Met een grote provinciale inzamelingsactie haalt de Fryske Akademy ongeveer 100.000 gulden op. Meer dan twintig (gemeente-)wapens worden ingemetseld op de hoek van de nieuwbouw. De grote bronzen zwaan met het zegel is een cadeau van 'Den Haag'.

 

1958

Publicatie van de Encyclopedie van Friesland, waarvan de hoofdredactie (Jelle Brouwer) op het Coulonhuis zat, en met ds. J.J. Kalma als bureauredacteur.

In 1958 wordt de Fryske Akademy officieel eigenaar van het Coulonhuis, een schenking van de Ottema-Kingma Stichting.

 

1960

Na 1960 volgt een uitbreiding van het personeel en van de gebouwen, een verbreding van het werkterrein en een toename van activiteiten.

 

 

Lyts Frysk Wirdboek (1944)
De heidedorpen in de noordelijke Wouden (1959)
Geschiedenis van Friesland (1967), de eerste provinciale geschiedenis van Nederland.
Het taalsociologisch onderzoek Taal yn Fryslân (1984).
Negen eeuwen Friesland-Holland (1997), een geschiedens van de Fries-Hollandse verhoudingen.
Diggelgoud (2008), een boek over het Argeologysk Wurkferbân van de Fryske Akademy.

1962

Het Wouden-onderzoek wordt bekroond met de Visser-Neerlandiaprijs. In totaal verschijnen in de jaren vijftig 51 boeken, boekjes en speciale Beaken-nummers over het streekonderzoek in de noordelijke Wouden.

 

1964

Splitsing van de taalkundige afdeling: het woordenboek wordt een aparte afdeling en literatuurgeschiedenis, volkskunde en de maatschappelijke problematiek van taal en taalgebruik worden aparte disciplines.

 

1968

Publicatie van de eerste provinciale geschiedenis in Nederland, Geschiedenis van Friesland.

 

1973

De gebouwen op Doelestraat 6 en Groeneweg 6 worden ook bij de Fryske Akademy getrokken. Later komen ook Doelestraat 2-4 (de voormalige levertraanfabriek van Draisma van Valkenburg) en Groeneweg 8 erbij (resp. 1975 en 1983).

 

1981

De wetenschappelijke formatie van de Fryske Akademy bestaat uit 16,5 plaatsen (bezet door 19 mensen); in 1987 is dit opgelopen tot 29,5 (35 mensen). Aparte vakgroepen voor geschiedenis en sociale wetenschappen worden gevormd.

 

1984

Het eerste exemplaar van het eerste deel van het Wurdboek fan de Fryske taal/ Woordenboek der Friese taall wordt op 9 november 1984 aangeboden aan de koningin.

De Fryske Akademy krijgt het toezicht op de bijzondere leerstoelen in de frisistiek. Later wordt de Fryske Akademy ook nauw betrokken bij de doctoraalopleiding Fries aan de Universiteit van Amsterdam.

 

1987

Het Mercator Europees Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taalleren begint in 1987 als Mercator Education, en wordt onderdeel van de Fryske Akademy. Mercator Education (later: Mercator Research) is een van de drie instituten van het Mercator Network, een initiatief van de Europese Commissie en het directe resultaat van twee moties van het Europese Parlement: de ‘motie Kuijpers’ (motie over talen en culturen van regionale en etnische minderheden in de Europese Gemeenschap) en de 'motie Arfé'.

 

1990

Sinds 1990 is de Fryske Akademy verbonden met de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) door een liëringsovereenkomst. Dat betekent dat de Fryske  Akademy voor een deel wordt gefinancierd door het Rijk en om de zes jaar wordt beoordeeld op haar werk door een onafhankelijke visitatiecommissie.

 

1993

Het beeld 'Muontsepij oan sinnestriel' ['Monnikspij aan zonnestraal'] van Jan Kuipers krijgt een plek in de binnentuin, Het is gemaakt in het kader van het 50-jarig jubileum. Geïnspireerd door het verhaal dat monniken de kracht hadden om kleding op te hangen aan een zonnestraal, verbeeldt dit kunstwerk de kracht van de wetenschap.

 

1995

Bij het verbouwen van de Westerkerk (Theater Romein) in 1990 wordt de grafsteen van Anthonius Coulon teruggevonden. Na restauratie krijgt de steen in 1995 een plaats op de oostelijke muur in de tuin van de Fryske Akademy.

 

1998-1999

Aankoop van de Noorderkerk in de tuin van de Fryske Akademy; verbouwing tot zalencentrum It Aljemint.

 

Grafsteen van Anthonius Coulon, 'bouwmeester van Syn Hoogheid de Heere Prins van Orangien en Nassauw'.
De Regional Dossiers van het MMercator Europees Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taalleren.
‘Muontsepij oan sinnestriel’ van Jan Kuipers. Geplaatst in de Akademytuin ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum.
Aurora (Dageraad). Stucwerk in het Coulonhuis.

2003

In 2003 heeft de Fryske Akademy twee bijzonder hoogleraarschappen aan de Universiteit Leiden: een bijzonder hoogleraarschap (tot 2017) voor de Friese taal- en letterkunde, in het bijzonder voor het Oudfries, en een bijzonder hoogleraarschap (tot 2021) voor de middeleeuwse geschiedenis van de Friese landen.

 

2005

Start van HisGis.nl, het Historisch Geografisch Informatiesysteem, dat voortkomt uit het sinds 1988 lopende project Kadastrale en Pre-kadastrale Atlas van Fryslân van de Fryske Akademy.

 

2010-2016

Verbouwing, restauratie en vernieuwing. Een nieuwe hoofdingang wordt gerealiseerd en It Aljemint wordt kantoorruimte. Het rijk gestileerde interieur is in de oorspronkelijke staat teruggebracht. In september 2016 wordt de vernieuwde Fryske Akademy geopend door prinses Laurentien.

 

2011

Het 25e en laatste deel van het  Wurdboek fan de Fryske Taal/ Woordenboek der Friese Taal wordt gepubliceerd.

 

2012

De Fryske Akademy sluit een convenant met de Universiteit van Amsterdam (UvA) om daar binnen de leerstoel Germaanse talen het Fries een plaats te geven. De bijzondere leerstoel Friese taalkunde blijft bestaan en krijgt een plaats binnen de leerstoel Germaanse taalkunde, bezet door prof. dr. Arjen Versloot.

 

2015

De website Taalweb Frysk wordt gelanceerd, de voorloper van het huidige Frysker.nl.

 

2017

Tussen 2017 en 2022 is prof. dr. Hanno Brand, namens de Fryske Akademy, benoemd tot bijzonder hoogleraar aan de Rijksuniversiteit van Groningen, Fryslân in de handelsnetwerken van pre-industrieel Europa (1000-1800).

 

2018

Het pand Doelestraat 2-4 wordt verkocht. Met de opbrengst van de verkoop heeft de Fryske Akademy een deel van zijn inbreng in de financiering van het grote verbouwproject gedekt.

 

2019

Vanaf 2019 is prof. dr. Hans Van de Velde verbonden aan de Universiteit Utrecht en bekleedt daar de leerstoel Sociolinguïstiek met aandacht voor de taalsituatie in Fryslân.

 

2023

De Fryske Akademy bestaat 85 jaar! Met een nieuwe onderzoeksagenda (2023-2027) en een grote diversiteit aan (internationale) onderzoeksprojecten is dit kleine instituut, met een grote ambitie en een nog groter netwerk, klaar voor de toekomst!

 

Entree van de Fryske Akademy na de verbouwing in 2016.
De passerelle, verdinding tussen het hoofdgebouw en It Aljemint.
Bestuurskamer Gryn in het Coulonhuis. Foto: Jeroen Helmers.
Elk jaar in de lente lopen er schapen in de Fryske Akademytuin.

Verwijzingen

 

En zoek ook eens op ‘Fryske Akademy’: