Oudste opnames van de drie Friese talen gedigitaliseerd: Fryske Akademy

In samenwerking met de Fryske Akademy en Tresoar heeft het Fries Film & Audio Archief (FFAA) een serie van 75 oude 78-toerenplaten met Friese dialectopnames uit 1927 laten digitaliseren. De opnames kunnen online worden beluisterd. De platen zijn professioneel gedigitaliseerd door Picturae in Heerhogowaard, die daar zelfs speciale apparatuur voor aanschafte. De opnames zijn van historische en taalkundige waarde. Wij kunnen horen hoe het Kleifries, Woudfries en het Fries van de Zuidwesthoek, de Dokkumer wouden en de Dongeradelen in de jaren 20 klonk. Ook het Hindeloopers, Aasters en Westers (Terschelling), Schiermonnikoogs en Bildts van een eeuw geleden zijn vastgelegd op de schellakplaten. Naast ons Westerlauwers Fries staan er dialecten uit Oost- en Noord-Friesland in Duitsland en Denemarken op de platen. Deze zijn ook gedigitaliseerd.

Theodor Siebs en Geart Aeilco Wumkes

‘Zulke platen zijn onverslijtbaar, zodat men door een grammofoon over duizend jaar nog een Terschellinger of Hindelooper kan horen praten’, schrijft Geert Aeilco Wumkes, bibliothecaris van de Provinciale Bibliotheek (nu Tresoar), in 1926. Hij is enthousiast over het plan om dialecten van de drie Friese talen vast te leggen op grammofoonplaten: Noordfries, Oostfries (Saterfries) en Westerlauwers Fries (het huidige Fries in de Provincie Fryslân).

Vier jaar eerder begon de ‘Lautabteilung’ (audioafdeling) van de Universiteit van Berlijn met het prestigieuze project om alle Duitse dialecten in binnen- en buitenland vast te leggen met een fonograaf op zogenaamde ‘schellakplaten’. Dat zijn platen met een laagje schellak erover, oorspronkelijk een afscheidingsproduct van luizen met verschillende industriële toepassingen (zoals het glansmiddel E904).

Professor Theodor Siebs, specialist op het gebied van de Friese taal in Duitsland, kreeg de leiding over de opnames in de Friese talen. Siebs en zijn assistent Walther Steller komen naar leeuwarden om met Wumkes te praten over het opnemen van dialecten van het Westerlauwers Fries. Wumkes regelt Provinciale subsidie en gaat op zoek naar ‘insprekers’ voor het project. Begin april 1927 melden zij zich bij de Kanselarij in Leeuwarden voor de opnames.

De ingesproken teksten

Als teksten liggen er zinnen klaar die ook gebruikt worden voor de Duitse taalatlas (de Wenker-zinnen) en acht zinnen van Siebs zelf (de Siebs-zinnen). Verder wordt het Bijbelse verhaal van de Verloren Zoon (Lucas 15:11-32) ingesproken. De taalvarianten uit de volgende gebieden worden vastgelegd: Hindeloopen, Schiermonnikoog, Terschelling, Ferwerderadeel, de Dokkumer Wouden, Dongeradeel, de Kleistreek, de Wouden, de Zuidwesthoek en het Bildt.

Belang van de opnames

De opnames van Siebs zijn de oudste systematische audioregistraties van de drie Friese talen en hun dialecten. Ze geven ons inzicht in de verandering van de uitspraak en grammatica van het gesproken Fries in de afgelopen 100 jaar. Onder de insprekers zijn enkele historisch bekende voormannen van de Friese beweging, zoals Douwe Kalma, Jan Jelles Hof, Jelle Brouwer, Eeltsje Boates Folkertsma en Onno Harmens Sytstra. Er zitten opnames tussen van dialecten die inmiddels zijn uitgestorven, zoals die van de laatste spreker van het Wangeroogs, een dialect van het Oostfries.

Online beschikbaar

Alle dialectopnames op de schellakplaten zijn nu online beschikbaar. U kunt ze beluisteren op archieven.nl (collectie Fries Film en Audio Archief) en op het Soundcloudkanaal van het FFAA.

Foto: Hindrik Sijens

Terug