Onderzoeksagenda Fryske Akademy 2023-2027

Thema: De meertalige samenleving

Fryslân is een meertalige provincie waar naast het Fries en het Nederlands diverse dialecten en migrantentalen worden gesproken. Binnen het onderzoeksthema De meertalige samenleving wordt bestudeerd hoe de inwoners van Fryslân omgaan met die meertaligheid. Daarbij kan gedacht worden aan de bestudering van taalbeheersing, -gedrag en -houding ten opzichte van het Fries of meertaligheid. En hoe kinderen in Fryslân van jongs af aan opgroeien met meerdere talen en met het Fries in het bijzonder. Maar er kan ook worden gedacht aan vragen als hoe leerkrachten in de klas het beste de taaldiversiteit van de leerlingen en plek kunnen geven, of hoe meertalig taalbeleid eruit ziet. 

Overal in Europa vinden we regio’s waar een minderheidstaal wordt gesproken. Het Mercator Europees Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taalleren, dat onderdeel is van de Fryske Akademy, doet veel vergelijkend onderzoek naar een verscheidenheid aan onderwerpen in de Friese context en andere Europese minderheidstalen. Zo wordt onder meer onderzoek gedaan naar zogenaamde ‘best practices’ op gebieden als taalbeleid en meertaligheid in het voorschools, primair of voortgezet onderwijs in Fryslân en andere Europese gebieden met een minderheidstaal. Op die manier brengt het Mercator Kenniscentrum Fryslân naar Europa en Europa naar Fryslân. 

Meertaligheid is geen recent verschijnsel. Al eeuwenlang speelt meertaligheid een grote rol in de voormalige Friese landen. Daarom vinden wij bijvoorbeeld diverse elementen van andere talen in het Fries en van het Oudfries in het Nederlands van nu. Onderzoek naar die verschijnsels zijn interessant om te bestuderen, want die verklaren veel over het Fries van vandaag de dag. Onderzoek naar die verschijnsels binnen dit onderzoeksthema gebeurt daarom vaak in verbinding met zowel het onderzoeksthema Taaldescriptie en standaardisering als de thema’s Erfgoed in de Friese landen en Recht en Vrijheid in de Friese landen.

[↑]

Thema: Taalvariatie en -verandering

Binnen het onderzoeksthema Taalvariatie en -verandering bestuderen wij de variatie in het Fries van vandaag de dag en van het verleden. Evenzo bestuderen wij de taalvariatie van de andere in Fryslân gesproken en geschreven taalvariëteiten. Wij kijken onder meer naar hoe die taalvariëteiten in de loop der eeuwen zijn veranderd in de meertalige context en hoe de huidige variëteiten op dit moment aan het veranderen zijn. Centrale vragen zijn hoe in Fryslân taalverandering door taalcontact (bijv. de invloed van het Nederlands op het Fries) en taalinterne veranderingen (ontwikkelingen binnen het Fries zelf) zich tot elkaar verhouden en elkaar beïnvloeden en welke taalkundige, sociaalgeografische en cognitieve factoren daarbij een rol spelen. Wij richten ons daarbij op alle componenten van de taal (grammatica, woordenschat en uitspraak) en bestuderen de samenhang tussen de productie van variatie in taal (gesproken en geschreven), de perceptie van variatie (welke verschillen horen taalgebruikers) en de attitudes die sprekers hebben ten opzichte van taalvariatie.

Dit onderzoeksthema richt zich primair op fundamenteel onderzoek op het gebied van de sociolinguïstiek op basis van het natuurlijk laboratorium Fryslân. Het introduceert met laboratoriumsociolinguïstiek een nieuwe benadering in het onderzoek naar taalvariatie en taalverandering en het beoogt theoretische en methodologische doorbraken. Daarnaast levert het veel inzichten, met name op het gebied van de uitspraak van het Fries, die direct toepasbaar zijn in moderne taalhulpmiddelen (zoals spraakherkenning, spraaksynthese, leermiddelen). Spraaktechnologie is een zeer belangrijk middel voor een kleine taal als het Fries. Het is daarom ook een van de flagships van de Fryske Akademy. Zo is er onder meer een tweetalige spraakherkenner ontwikkeld, die op dit moment voor verschillende toepassingen wordt doorontwikkeld. 

Binnen diverse projecten is een overlap te vinden met het onderzoeksthema Erfgoed in de Friese landen of De meertalige samenleving en Taaldescriptie en standaardisering. Denk hierbij bijvoorbeeld aan projecten waarbij de spraak in (oudere) geluidsopnamen wordt omgezet naar tekst om zo een doorzoekbaar corpus van gesproken Fries te vormen. Of aan spraak van Friezen die voortdurend schakelen tussen het Fries en het Nederlands. Dit verschijnsel wordt ook wel ‘code-switching’ genoemd.

[↑]

Thema: Taaldescriptie en standaardisering

Dit onderzoeksthema gaat over het beschrijven van de Friese taal in gesproken en geschreven vorm door de tijd heen, van het Oudfries uit de Middeleeuwen tot aan het Fries van vandaag de dag. Wij beschrijven welke klanken het Fries heeft, hoe die met elkaar gecombineerd kunnen worden en welke interacties zich daartussen afspelen. Daarnaast beschrijven wij de structuur van woorden en hoe woorden met elkaar gecombineerd kunnen worden tot een zin. Bovendien heeft de Fryske Akademy een lange lexicografische traditie. Door de jarenlang opgebouwde kennis op dit gebied is de lexicografie een van de flagships van de Fryske Akademy. De Fryske Akademy is met haar ervaring op het gebied van lexicografie een voorbeeld voor andere kleine talen in de wereld. Tegenwoordig uit de lexicografie zich in digitale woordenboeken zoals die op Frysker.nl beschikbaar zijn voor iedereen. Hier zijn ook andere taalhulpmiddelen te vinden, zoals onze automatische Vertaler. 

Door de nauwkeurige beschrijving van alle facetten van de Friese taal speelt de Fryske Akademy een grote rol in de standaardisering van het Fries. Die standaardisering heeft onder meer als doel dat nieuwe sprekers de taal beter kunnen leren en taalgebruikers de mogelijkheid krijgen om de taal beter te kunnen leren. De taalbeschrijving en tot een zekere hoogte ook de standaardisering geven ruimte voor de variatie binnen de Friese taal en andere Friese taalvariëteiten. Er is dan ook veel overlap met het onderzoeksthema Taalvariatie en -verandering. 

Het Oudfries wordt binnen dit onderzoeksthema vanuit taalkundig oogpunt bestudeerd en beschreven. Deze oudste vorm van het Fries vinden wij onder meer terug in wetteksten uit de Middeleeuwen. Daarom verbindt het onderzoek naar het Oudfries het onderzoeksthema Taaldescriptie en standaardisering met Recht en vrijheid in de Friese landen.

Taaldescriptie is een taak die nooit af is: taal verandert altijd. Wij zien het als onze taak om te zorgen voor een actuele beschrijving van het Fries, die beschikbaar is voor andere (ook internationale) taalkundigen (Taalportaal). Onze beschrijving van het Fries omvat algemene kenmerken van de taal, maar wij richten ons natuurlijk ook op de kenmerken van het Fries die in andere talen niet voorkomen en die het Fries speciaal maken.

[↑]