Hoe komen woorden in het woordenboek? Aan de hand van het woord Omstekeard vertelt onze woordenboekschrijver Hindrik Sijens hoe dat gaat.
De Friese zanger Marcel Smit zingt een nummer met de titel Omstekeard, een woord dat tot groot verdriet van de zanger nog niet in de Friese woordenboeken stond. Om het er al in te krijgen had hij al eens een petitie gehouden en onlangs bij een optreden van hem op de Akademydei van de Fryske Akademy kwam het ontbreken daarvan weer ter sprake. De aanwezige woordenboekmakers van de Akademy hebben toen besloten om omstekeard 'in het woordenboek te zetten'. Dan openbaart zich natuurlijk de vraag, wanneer neem je een woord als omstekeard dan in het woordenboek op?
Nooit klaar en nooit volledig
Allereerst zegt Sijens: "Er zijn altijd wel woorden die niet in het woordenboek staan, een woordenboek is nooit klaar en het is nooit volledig. Een taal heeft een oneindig aantal woorden, het is onmogelijk om alle woorden in het woordenboek op te nemen. Bij ontbrekende woorden gaat het soms om nieuwe woorden, de zogenaamde neologismen. Soms zijn het ook woorden die al langer bestaan maar aan de aandacht van de woordenboekmaker zijn ontsnapt." Een voorbeeld van zo'n nieuw woord is snoadfoan voor ‘smartphone ’. Als je daar naar zoekt op internet, zijn er veel vindplaatsen. Het geregeld voorkomen van smartphone, over een periode van enkele jaren, maakt dat het in het woordenboek opgenomen kan worden. In het Nederlands-Fries woordenboek komt het dan als vertaling achter het Nederlandse(!) woord smartphone. Kijk daarvoor op de website Frysker, bij het woord smartphone.
Spreektaal
Er zijn ook Friese woorden die er al lang zijn, maar die niet in het woordenboek staan. Dat komt omdat niet alle woorden bekend zijn bij de woordenboekschrijvers. Denk bijvoorbeeld aan woorden uit de Friese spreektaal, woorden die niet zo gauw in de kranten, op de website van Omrop Fryslân, of in boeken worden gebruikt. Woordenboeken worden meestal gemaakt op basis van zulke geschreven teksten, maar dat houdt niet in dat woorden uit de spreektaal niet in een woordenboek opgenomen kunnen worden. Omstekeard is zo'n spreektaalwoord dat niet in het woordenboek stond. De betekenis van omstekeard is 'verkeerd om': Je kunt je kleren of sokken omstekeard aan hebben. Hier geldt ook weer: als zo'n woord bij een grotere groep Friessprekers bekend is, als het alom wordt gebruikt, dan kan het in het woordenboek worden opgenomen. In het geval van omstekeard redeneerden de aanwezige woordenboekschrijvers op de Akademydei van de Fryske Akademy, dat aan deze criteria werd voldaan en daarom is het als vertaling van het Nederlandse omgekeerd in het Nederlands-Fries woordenboek opgenomen. Kijk daarvoor op Frysker, onder het woord omgekeerd.
- Beluister het lied 'omstekeard' van Marcel Smit